Het belang van het vrij knutselen: Kijk helemaal mijn eigen idee!

Ideeën in je hoofd vormgeven; wat doet dat met jou?

Ik weet nog dat ik als kind een rode step had met van die dikke witte banden. Ik reed er graag rondjes mee voor het kantoor van mijn vader. De step had ik eenvoudig met behulp van een paar dozen omgebouwd tot brede stoere scooter. Ten minste in mijn ogen was dat zo. Ik vond mijn creatie geslaagd en was er trots op. Als ik tijdens mijn rondjes langs de brievenbus kwam, werd die scooter in mijn gedachten een bus en was de brievenbus de halte waar ik mensen oppikte en wegbracht. Hoe het spel er voor een buitenstaander uit heeft gezien weet ik niet, want dat was op dat moment niet belangrijk. Ik reed rond op iets dat ik zelf had vormgegeven, waar ik trots op was en waarin ik ook de vrijheid voelde om de fantasie die ik had tot uiting te kunnen brengen.
Dat gevoel van vrijheid en trots komt terug als ik kijk naar de foto hieronder van de jongen met zijn creatie.


Met deze krans ben ik Julius Ceasar!

Ook dat moment is alweer even geleden, maar ik weet het nog goed. Deze jongen kwam de klas binnen en liep met veel enthousiasme op me af om zijn verhaal te vertellen, over de film die hij had gezien van Asterix en Obelix. Nu had ik die film toevallig ook gezien en dat schept een band. Ik kon helemaal meegaan in zijn enthousiasme.
Waarschijnlijk had hij bij binnenkomst al het idee om deze krans te maken en na een kort gesprekje over de film werd me dat ook duidelijk. Deze jongen had een idee in zijn hoofd, beelden in zijn hoofd, kon er woorden aan koppelen, maar hoe kreeg het nou vorm? Door zijn verhaal en idee met mij te delen vroeg hij eigenlijk om hulp bij het uitvoeren ervan.

Door zijn verhaal en idee met mij te delen vroeg hij eigenlijk om hulp bij het uitvoeren ervan.

Samen met hem, door hem vragen te stellen over de krans uit de film, kwam hij stapje voor stapje verder. Welke vorm, welke kleur, hoe groot ongeveer, welk materiaal past het best? Allemaal vragen die hem verder op weg hielpen zijn ideeën vorm te geven.

Hij zocht passend karton en papier, knipte en plakte en vroeg mij uiteindelijk om er tot slot een nietje in te doen. En toen was het af. Hij had een eigengemaakte krans, precies zoals hij had bedacht en liep ermee rond in de klas alsof hij Julius Ceasar zelf was. Het resultaat kreeg een extra dimensie. Deze jongen liep zelfverzekerd, vol trots rond: Kijk, helemaal mijn eigen idee! Èn helemaal zelf gemaakt!

En als iemand op dat moment een foto van mij had gemaakt, was te zien geweest dat ik net zo trots had gekeken.

En als iemand op dat moment een foto van mij had gemaakt, was te zien geweest dat ik net zo trots had gekeken. Het is heerlijk om kinderen de ruimte te kunnen geven, te maken wat ze op dat moment inspireert. Het is aansluiten op de belevingswereld van het kind. Ik zag en voelde zelfs de grote betrokkenheid bij het in elkaar knutselen van de krans. En er was nog iets in het hele proces waardoor ik zo trots was; deze jongen hield helemaal niet van knutselen. En nu had hij door zijn bevlogenheid en wens, samen met mij zijn idee weten vorm te geven, zijn afweer tegen knutselen overwonnen.Die trots komt uit zijn tenen! 

Die trots komt uit zijn tenen!

Ik herinner me dat deze jongen later in het schooljaar een eigen pietenmuts maakte. Een bakpietmuts. Daar heb ik maar weinig meer in hoeven te begeleiden: Ik gaf hem de ruimte en hij vertrouwde op zijn eigen mogelijkheden om het vorm te geven en ging aan de slag. Ik weet wel zeker dat er onder die bakpietmuts weer zo'n trots gezicht straalde! Dat knutselen en vormgeven gaven hem een gevoel van trots en plezier.  
En wat doet vormgeven met jou?

Het belang van spel en je rol als professional: Alweer buiten in de zandbak. Leg dat maar eens uit!

Leren kinderen nog wat op school met dit mooie weer?

Tja, bij welke ouder speelt die gedachte nou niet door het hoofd als ze langs het schoolplein lopen en zien dat hun kind alwèèr buiten aan het spelen is. Meestal is de gedachte erachter dat het vrije spelen op het schoolplein vooral iets gezelligs en vrijblijvends is en niets te betekenen heeft voor het leren van kinderen. Zo ziet dat er vanaf de zijlijn ook uit. Dat er veel meer gebeurt dan alleen maar een beetje gezellig met elkaar van het zonnetje genieten, vraagt om enige uitleg.
Die uitleg heb ik een paar jaar geleden mogen geven op De Kleine Wereld. Een school in Twello, waar ik toen met plezier vanuit spel met kleuters werkte. En waar het hart vol van is...wil je graag over vertellen!
Eindelijk had ik tijdens de ouderavond een podium om over de waarde van het spel te mogen vertellen en hoe dat nou zit met spelen en leren. Ik zal hieronder vertellen hoe dat ging.

Het is juni 2009 en het loopt tegen het eind van het schooljaar. We hebben al flink kunnen genieten van mooie warme dagen. Er wordt daarom veel buitengespeeld en tijdens dat spelen gaat het vooral over ijsjes verkoop. Wat ik dan zie is een hele rij emmertjes gevuld met zand op de rand van de zandbak. In de ogen van de kinderen zijn het bakken met ijs in allerlei smaken.

 

Ik zie emmers met zand. Hij ziet bakken met heerlijk ijs!


Hoe ik dat weet van die bakken ijs? Heel simpel. Als juf loop je je rondje op het schoolplein en dan zegt één van die kinderen met luide stem: IJsjes te koop! En dan kun je als juf een aantal dingen doen: Je kunt net doen of je het niet hoort en zegt niets. Je kunt iets gaan zeggen over het zand dat niet over de rand van de zandbak mag of  over de vieze broek en de vieze handen waar je oog op valt. Je kunt vragen hoeveel groene en hoeveel gele emmers er staan, maar dat alles is niet waar de kinderen je voor roepen. Ze willen dat je ijs bij ze koopt! En als liefhebber van spel ga ik daar graag op in. Ik heb er ook een plan mee. Ik ga ze namelijk uitdagen om meer te laten zien in het spel, geef het spel daardoor verrijking en bereik dat de kinderen door mijn inbreng actiever worden, ontdekken en meer leren.

Dus als ik hoor:" IJsjes te koop!" stel ik een vraag. Welke soorten ijs heb je?
En dan volgt er een hele opsomming aan lekkere smaken: aardbei, chocola, banaan, vanille...
Vervolgens vraag ik hoe ik dat kan zien of waar ik dat kan lezen; er staan geen namen bij de bakken met ijs. De oplossing ligt voor de hand: Ze rennen naar binnen, pakken stevig papier en een dikke stift uit de klas en schrijven de smaken op de kaartjes en steken ze in het zand in de emmer. Tijdens het schrijven komen de letters zomaar spontaan voorbij en veel kinderen zijn blij verrast als ze 'hun eigen' letter herkennen en vertellen enthousiast over de letters die ze al kennen omdat het dezelfde letter is dan in hun naam. Er wordt daarna nog driftiger geschreven op kaartjes dan daarvoor. Zo zie ik die groeiende betrokkenheid graag vanuit spel ontstaan. Daarna kan het spel van ijsverkoop weer verder. Welke smaken zal ik nemen? Hoeveel bolletjes neem ik? En wat kost eigenlijk een bolletje ijs? Nu komt zomaar een stukje rekenwerk aan de orde! Als één bolletje 1 euro kost, hoeveel kosten dan 2 of 3 bolletjes? En ook hier is het voor het spel fijn als er een soort kaart of prijslijst is waar op staat wat het kost. Dus ook het schrijven van de cijfers, het herkennen ervan en het afrekenen worden spontaan in het spel geoefend.
En wat te denken van de sociale vaardigheden en het taalgebruik tijdens het spel? Hoe ben je een vriendelijke klant of een vriendelijke ijsverkoper? Kun je op je beurt wachten? Hoe vraag je iets netjes? Kortom er wordt enorm veel geleerd tijdens dat buitenspelen.

Als ik aan deze laatste fase in het spel toekom merk ik iedere keer weer hoe de groep waarmee het spel gespeeld wordt groeit. In het begin zijn er een paar kinderen die starten. Tijdens mijn eerste reactie zie ik al kinderen kijken: wat gaat daar gebeuren? Bij het schrijven van de kaartjes en het toevoegen van materiaal daarvoor haken altijd nieuwe kinderen aan. Soms alleen om te kijken. Soms om mee te helpen met het schrijven. Dat vinden zij interessant. En uiteindelijk resulteert zo'n kleine ingreep in het spel en tonen van belangstelling voor het spel, in een ware groepsactiviteit. Het klinkt misschien cliché, maar ook hier geldt: wat je aandacht geeft groeit en kinderen houden je daarbij in de gaten.
Stiekem denk ik ook dat er kinderen zijn die weten: als deze juf mee gaat spelen, valt er wat te beleven en wat te leren. Want ook dat doen kinderen graag en dat doen ze vooral door te spelen. En bij mooi weer doen ze dat graag buiten. En ik geef ze daarin groot gelijk want daar valt enorm veel te ontdekken.

Na deze ouderavond waren de ouders overtuigd. Leerkrachten die werken met kleuters zijn dat ook. Toch hoor ik dat zij nog steeds deze uitleg moeten geven aan collega's en directeuren,
terwijl er echt flinke leeropbrengsten te halen vallen uit dat buitenspelen! 

'Opbrengst gericht buitenspelen' zult u misschien denken? 
Ja, dat is nou precies dat wat ik hierboven heb beschreven: als leerkracht een reactie geven die ervoor zorgt dat het spel verder gaat, verrijkt, verdiept en leert volgens plan. Dat vraagt om tijd en om kennis van het spel. En dat is gelukkig te vinden en een goede ondersteuning in de uitleg over de waarde van het spel. 
Om tijdwinst te behalen zou je als school ervoor kunnen zorgen dat er een doos met materialen klaar staat in de schuur waar papier, stiften, scharen en dergelijke in zitten, zodat kinderen niet steeds naar binnen hoeven om spullen te halen. Deze materiaallijst bestaat al en is te vinden op de site van HJK.

Daar is ook nog steeds het artikel over opbrengst gericht buitenspelen (Caminade & Leenders, april 2012) te vinden.
Deze auteurs hebben er ook een boek over geschreven:
Buitenspel in het zonnetje; de speelplaats als krachtige leeromgeving.

Meer leren? kijk op www.spelinbeeld.nl  voor een aanbod van studiedagen 2014-2015 over buitenspelen en meer.

En mocht je nu als ouder of als leerkracht op of langs het schoolplein lopen en iemand horen die roept dat er ijsjes te koop. Dan weet je: hier kan veel geleerd gaan worden!